Šta je tokenizacija i digitalni token?
Najjednostavnije rečeno, tokenizacija je digitalizovan proces izdavanja tokena na blokčejnu koji u sebi sadrže određeno pravo. Digitalni token je nematerijalno imovinsko pravo koje u digitalnoj formi predstavlja jedno ili više drugih imovinskih prava, od prava na korišćenje usluga, preko udjela u dobiti, do prava svojine na pokretnoj ili nepokretnoj imovini. Ključna razlika između digitalnih tokena i tradicionalnih instrumenata (npr. akcija) leži u fleksibilnosti: posjedovanje tokena ne mora podrazumijevati vlasničko pravo, već u zavisnosti od konstrukcije – može predstavljati pravo na određenu uslugu, prihod, kamatu itd. Postoji više tipova tokena: - Payment Tokens (tokeni plaćanja), - Security tokeni (tokeni hartija od vrednosti), - Utility tokeni (tokeni korišćenja) i - Hibridni tokeni.
Regulatorni okvir u Srbiji
Usvajanjem Zakona o digitalnoj imovini 2021. godine, Srbija je postala jedna od prvih zemalja u Evropi koja je zakonski regulisala digitalne tokene i omogućila njihovo legalno izdavanje. Izdavanje digitalne imovine ne zahtjeva dozvolu, ali u slučaju javnog oglašavanja ponude, potrebno je prethodno odobrenje “belog papira” od strane Komisije za hartije od vrednosti.
Uspješni primjeri iz prakse
Finspot
Najistaknutiji primjer u Srbiji je kompanija Finspot doo Beograd, koja je prva emitovala digitalne tokene odobrene od strane Komisije. Token funkcioniše poput digitalne obveznice – investitori ulažu kupovinom tokena i ostvaruju kamatni prinos (do 11,25% godišnje prije poreza). Ulaganje je dostupno već od 10.000 RSD, a Finspot automatski obračunava i plaća porez na prihod od kapitala (15%). FIN token se ne trguje na sekundarnom tržištu – kupovina i prodaja vrše se isključivo direktno kod izdavaoca, po nominalnoj vrednosti od 1.000 RSD. Ovaj model pruža jednostavan i zakonski regulisan ulazak u svijet tokenizacije, a ujedno doprinosi razvoju realnog sektora.
Treesury
Kako bih vam približila koliko je tokenizacija široko primjenjiva, za drugi primjer iz prakse navešću onaj u poljoprivredi. Naime, token u Srbiji koji povezuje digitalnu imovinu sa fizičkom – konkretnije, sa drvetom lješnika – jeste Treesury token. Riječ je o digitalnoj, zelenoj obveznici (security token) čiji je Beli papir odobrila Komisija za hartije od vrednosti. Za svaki kupljeni token sadi se jedno drvo lješnika, a investitor ostvaruje pravo na dio profita od prodaje plodova. Token je zasnovan na Ethereum standardu (ERC3643) i obezbjeđuje punu transparentnost, sigurnost i usklađenost s propisima. Lješnik počinje da daje prve plodove u petoj godini nakon sadnje, dok se puni rod očekuje tri do četiri godine kasnije. Komercijalni životni vek zasada procenjuje se na oko 40 godina. Kada se prihodi ravnomerno raspodele na ovaj period, prosječan godišnji prinos na investiciju kreće se između 12 i 15%, što ovu vrstu ulaganja svrstava među posebno atraktivne — naročito imajući u vidu relativnu otpornost poljoprivrednih ulaganja u uslovima globalne nesigurnosti, poput pandemije ili geopolitičkih tenzija. Posebnu vrijednost ovakvom modelu ulaganja daje činjenica da su, po prvi put, investicije u poljoprivrednu proizvodnju postale likvidne. Naime, investitorima je omogućeno da, ukoliko ne žele dugoročnu vezanost, svoju poziciju unovče ranije, prodajom tokena na OTC tržištu ili organizovanoj digitalnoj berzi, u skladu sa pravilima definisanim u Belom papiru. Upravo ta kombinacija fleksibilnosti, likvidnosti i dugoročnog prinosa čini tokenizaciju jednim od najsavremenijih pristupa finansiranju i investiranju u sektor poljoprivrede, otvarajući nove mogućnosti za upravljanje kapitalom.
Potencijal Bosne i Hercegovine
Bosna i Hercegovina još uvijek nema zakon koji uređuje digitalnu imovinu ili tokenizaciju, ali to ne znači da pravni vakuum ne može postati prilika. Upravo su fleksibilne oblasti pravo mjesto za razvoj inovacija – sve dok se poštuju opšti principi građanskog, posebno obligacionog prava, tokenizacija se može već sada primjeniti kroz kreativne modele. Privredni subjekti u BiH, posebno startupi, treba da prepoznaju ogroman potencijal tokenizacije kao alternativnog izvora finansiranja, nezavisnog od tradicionalnih bankarskih instrumenata. Putem tokena se mogu finansirati razvojni projekti, unaprijed prodavati usluge i kreirati sistem lojalnosti sa kupcima. Za zemlje poput BiH koje imaju razvijen IT sektor i snažnu dijasporu, tokenizacija može predstavljati alat za privlačenje investicija i digitalnu transformaciju privrede. Potrebna je saradnja između pravne struke, regulatora i biznisa kako bi se izgradio pravni okvir koji omogućava sigurno i transparentno korišćenje ove tehnologije.
Koje su to prednosti tokenizacije za poslovanje?
- Alternativno finansiranje bez banaka i hipoteka.
- Niži troškovi prikupljanja kapitala.
- Transparentnost transakcija zahvaljujući blokčejn tehnologiji.
- Veća likvidnost tokenizovane imovine.
- Direktna povezanost sa zajednicom kroz inovativne modele vlasništva i nagrađivanja.
Dok čekamo donošenje Zakona o digitalnoj imovini u BiH, poslovna zajednica već sada može pilotirati modele tokenizacije, oslanjajući se na postojeće pravne institute. Tako se stvara praksa koja može podstaći i regulatorne promene. Napomena: Ovaj tekst je informativnog karaktera i ne predstavlja pravni savjet. Svaka situacija je jedinstvena i zahteva individualnu analizu.
Za pravnu pomoć prilagođenu vašem poslovanju, obratite se advokatskoj kancelariji Nataša Tica na adresu: natasa.tica@natasaticalawoffice.com. Bilo da vam je potrebna pravna podrška u vezi sa digitalnom imovinom, tokenizacijom, korporativnim strukturama ili regulatornim pitanjima, stojimo Vam na raspolaganju da zajedno pronađemo rješenje koje odgovara vašim ciljevima.